Nadmiar sodu w diecie niemowląt i małych dzieci

Sód uczestniczy w regulacji istotnych dla życia procesów metabolicznych. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak w nadmiarze może być szkodliwy, szczególnie dla niemowląt i małych dzieci. Mimo że najmłodsi nie powinni spożywać nadmiernych ilości sodu, wyniki badań jednoznacznie wskazują na zwiększoną podaż tego pierwiastka w ich diecie.   

Podaż soli w diecie niemowląt

Przeprowadzone w ostatnich latach badania nad sposobem i stanem odżywienia polskich dzieci, zainicjowane przez Fundację NUTRICIA, poddały ocenie m.in. udział sodu w diecie najmłodszych Polaków. Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, że spożycie tego pierwiastka wśród badanej grupy jest znacznie wyższe od zalecanych norm. Sód pochodzi głównie z soli dodawanej do potraw, ale również z soli „ukrytej” w żywności przetworzonej przemysłowo. Wyniki ostatniego badania – „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016 rok” – zrealizowanego przez Instytut Matki i Dziecka pokazują, że spośród niemowląt między 5. a 12. miesiącem życia aż 30% otrzymywało posiłki dosalane. Już od 10. miesiąca życia ilość sodu w diecie znacznie przekracza zalecaną normę.

Podaż soli w diecie dzieci powyżej 1. roku życia

W grupie wiekowej 13-36 miesięcy także odnotowano nadmierne spożycie sodu. Badania wykazały, że co czwarte dziecko z tej grupy wiekowej przekracza normę ponad 2,5-krotnie. Ta nadwyżka może być spowodowana faktem, że aż 83% rodziców dosala posiłki podawane dzieciom po 1. roku życia[1], a sól do wszystkich potraw dostaje co czwarty dwulatek[2]. Pocieszające jest, że w porównaniu z wynikami badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy w Polsce”, realizowanego w 2010 r., odnotowano spadek spożycia sodu (mediana) o 90 mg. Niestety, w tym samym okresie wzrósł odsetek dzieci spożywających sód w ilościach powyżej normy[3].

Skutki nadmiaru sodu  

Istnieje dobrze udokumentowany związek pomiędzy wysokim spożyciem sodu a podwyższonym ciśnieniem, proces ten rozpoczyna się już w dzieciństwie, zatem niższe spożycie sodu u niemowląt i małych dzieci może pomóc w redukcji późniejszego występowania nadciśnienia[4]. Nierozwinięte jeszcze w pełni nerki małego dziecka nie są w stanie usunąć nadwyżki sodu z organizmu, przez co ulegają przeciążeniu[5]. Ponadto nadmierna podaż tego pierwiastka w organizmie zwiększa ilość białka wydalanego z moczem, co drastycznie podwyższa ryzyko dalszych uszkodzeń nerek[6]. Nadwyżka sodu oraz spożywanie solonych potraw może również wpływać destrukcyjnie na błonę śluzową żołądka, zwiększając ryzyko nowotworu[7]. Istnieje też związek między nadmiernym spożyciem soli przez dzieci a rozwojem u nich astmy[8].

W dodatku wysoka podaż soli w diecie niemowląt i małych dzieci generuje ryzyko wystąpienia hipernatremii. Najważniejsze objawy kliniczne obejmują zwiększoną pobudliwość nerwowo-mięśniową, drgawki i śpiączkę, a przyczyną występowania tego stanu u małych dzieci, poza nadmiernym spożyciem soli, może też być niedostateczna podaż płynów[9].

Nadmiar sodu to niedobór wapnia

Zbyt duża zawartość soli w diecie może również przyspieszać demineralizację kości, ponieważ wraz z wydalanym w moczu sodem wzrasta wydalanie wapnia[10]. W okresie 1000 pierwszych dni życia (liczonym od poczęcia przez pierwsze lata życia dziecka) ma to szczególne znaczenie, gdyż jest to okres najintensywniejszego wzrostu w całym życiu. Dieta kobiety ciężarnej, a następnie karmiącej piersią powinna zawierać ograniczone ilości sodu. Jeszcze istotniejsze jest jego ograniczenie w diecie niemowląt i małych dzieci. Aż u 42% polskich dzieci po 1. roku życia występują niedobory wapnia[11], a jeszcze większa jego utrata z powodu nadmiaru sodu w diecie może przynieść poważne, nieodwracalne konsekwencje zdrowotne (m.in. krzywica, osteoporoza).

Edukacja i wsparcie rodziców – w gestii lekarzy, położnych i pielęgniarek

Monitorowanie i korygowanie sposobu żywienia powinno być stałym elementem porad pediatryczno-dietetycznych, zwłaszcza że najczęstszym źródłem wiedzy o żywieniu niemowląt jest personel medyczny[12]. Szczególnie w 1000 pierwszych dni życia dziecka lekarz, położna i pielęgniarka powinni uświadamiać rodzicom, że ich decyzje żywieniowe mają znaczący wpływ na kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych (nieprzyzwyczajanie dzieci do smaku słonego i słodkiego), oraz wskazać negatywne skutki zdrowotne nadmiernego spożycia soli. Najnowsze badanie wykazało, że znajomość idei 1000 dni pozytywnie wpływa na nawyki żywieniowe, bo ci rodzice, którzy wiedzą, że czas od poczęcia przez pierwsze lata życia ma fundamentalne znaczenie dla zdrowia, lepiej żywią swoje dzieci, m.in. rzadziej solą potrawy[13]!

Najlepszym rozwiązaniem jest żywność przeznaczona specjalnie dla niemowląt i małych dzieci, która posiada oznaczenie wieku na opakowaniu. Zgodnie z prawem unijnym produkty te poddawane są surowym kontrolom i muszą spełniać rygorystyczne normy, są gwarancją odpowiedniej jakości i bezpieczeństwa oraz dopasowania do specjalnych potrzeb młodych organizmów. Co więcej, rodzice podający żywność z tej kategorii częściej podają wodę, a istotnie rzadziej dodają sól do potraw dla swoich dzieci niż rodzice niepodający tych produktów[14].

Ważne jest przekazywanie informacji o soli „ukrytej” w przetworzonej żywności, a tym samym o potrzebie czytania etykiet. Istotne jest również wskazywanie odpowiedniego doboru składników w diecie dziecka – rodzice powinni zdecydowanie unikać podawania dzieciom produktów o dużej zawartości soli, takich jak sery dojrzewające, ryby wędzone oraz przetwory mięsne (np. wędliny, parówki) i rybne. Produkty te należy zastępować ich niesolonymi odpowiednikami, takimi jak twarożki czy mięsa i ryby gotowane na parze.

Więcej informacji na temat prawidłowego żywienia kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią oraz najmłodszych dzieci można znaleźć na stronie edukacyjnego programu 1000 pierwszych dni dla zdrowia www.1000dni.pl.