Odpowiedni dieta rocznego dziecka

Autor:  Mgr Karolina Łukaszewicz-Marszał – dietetyk i edukator programu „1000 pierwszych dni dla zdrowia 

Materiał udostępniony dzięki uprzejmości: http://www.1000dni.pl/

Składniki odżywcze w żywieniu rocznego dziecka

Po 1. urodzinach, pomimo zakończenia etapu rozszerzania diety i wielu żywieniowych zmian, dziecko nadal ma szczególne wymagania żywieniowe. Sposób odżywiania malucha musi odpowiedzieć na całodzienne zapotrzebowanie intensywnie rozwijającego się organizmu, a przecież Junior potrzebuje niektórych składników więcej niż dorosły (w przeliczeniu na kg/m.c). Dlaczego? Ponieważ w okresie 1000 pierwszych dni organizm dziecka rozwija się bardzo dynamicznie – najintensywniej w całym życiu! Niewłaściwe zbilansowanie diety i brak regularnego dostarczania niezbędnych składników odżywczych może skutkować niedoborem lub nadmiarem niektórych pierwiastków, co bezpośrednio może przełożyć się na jego zdrowie i rozwój. Dowiedz się, których składników Junior potrzebuje więcej i w których produktach można je znaleźć!

Czy dieta polskich maluchów jest prawidłowo zbilansowana?
Dzieci w Polsce za wcześnie przechodzą na dietę stołu rodzinnego, czyli za szybko otrzymują posiłki, które spożywają na co dzień dorośli [1]. Dlaczego ta informacja może niepokoić? Ponieważ przeciętny jadłospis dorosłego jest bogaty w niezdrowe tłuszcze, sól i cukier, uboga w warzywa i owoce, co może negatywnie wpłynąć na zdrowie zarówno malucha jak i dorosłych. Jeszcze jedne badania, wykazują, że dzieci w wieku 1-3 spożywają za dużo cukru, za mało warzyw i produktów mlecznych, a 90% dzieci ma za dużo soli w diecie. Okazuje się, że polskie Roczniaki są narażone na niedobory, bo aż 42% z nich otrzymuje za mało wapnia, 94% niewystarczająco witaminy D a blisko co trzecie dziecko ma za mało jodu w diecie [2].

Mleko nadal ważne!
Eksperci nie mają wątpliwości, że złotym standardem żywienia niemowląt jest wyłączne karmienie piersią przez 6 miesięcy i kontynuowanie go tak długo jak chce tego matka i dziecko, przy jednoczesnym rozszerzaniu diety. Mleko to nadal ważny element diety roczniaka, więc jeśli karmisz piersią karm dalej! Według zaleceń dziecko w wieku 1-3 powinno dziennie przyjmować 3 porcje mleka (w tym mleka modyfikowanego) i produktów mlecznych – między innymi dlatego, że te produkty są bogate w wapń, pełnowartościowe białko i witaminy z grupy B, które są cenne dla właściwego wzrastania  malucha. Na jakie składniki jeszcze warto zwrócić uwagę?

Ważne składniki odżywcze dla prawidłowego rozwoju dziecka

WAPŃ

Dlaczego to ważny składnik?    
Niezbędny do prawidłowego rozwoju kości, zębów i przebiegu wielu przemian metabolicznych.

Zapotrzebowanie w diecie dziecka w wieku 1-3    
Zapotrzebowanie dziecka w wieku 1-3 na wapń wynosi 700 mg – to jeden z najczęściej niedoborowych składników w diecie maluchów w tym przedziale wiekowym. Pomimo małych rozmiarów Roczniaki mają aż 4 razy wyższe zapotrzebowanie na ten składnik odżywczy niż dorośli (w przeliczeniu na kg/m.c.) [3].

Skutki niedoboru w diecie    
Niedobór może prowadzić do zniekształcenia i osłabienia kości i zębów, nadmiernej potliwości, opóźnionego chodzenia [4].

Gdzie go znaleźć?    
Najbogatszym źródłem są mleko (w tym mleko modyfikowane) i przetwory mleczne jak jogurt, kefiry, maślanka, ser twarogowy i ser podpuszczkowy.  Z uwagi na istotę tych produktów Eksperci zalecają by produkty z tej grupy były dostarczane w 3 porcjach dziennie. Wapń jest także w produktach roślinnych jak w fasoli, soi, nasionach słonecznika, maku, zielonych warzywach liściastych, sezamie, ale ich przyswajalność jest niższa niż w produktach zwierzęcych.

To ciekawe!    
Mleko krowie w ogóle nie powinno być podawane do picia dzieciom poniżej 1.r.ż.! Mleko krowie ma za mało żelaza (sprzyja rozwojowi anemii) i za dużo sodu w stosunku do zapotrzebowania takiego malucha, dlatego w tym okresie podstawą żywienia powinny być mleko mamy lub mleko modyfikowane dopasowane do wieku dziecka [5].

WITAMINA D

Dlaczego to ważny składnik?    
Wpływa m.in. na rozwój oraz budowę kości i zębów, a jej niedobór może prowadzić do krzywicy. Witamina D jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a także D ma znaczenie w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym [6].

Zapotrzebowanie w diecie dziecka w wieku 1-3    
Zapotrzebowanie w tym wieku na witaminę D wynosi 15 µg (600 j.m.) – 25 µg (1000 j.m.) w zależności od masy ciała i podaży witaminy D w diecie. U dzieci zdrowych przebywających na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 15 minut w godzinach od 10.00 do 15.00 bez ochrony słonecznej w okresie od maja do września suplementacja nie jest konieczna, choć wciąż zalecana i bezpieczna [7].  Maluchy w tym wieku potrzebują ich aż 6 razy więcej niż dorośli w przeliczeniu na kg/m.c.!

Skutki niedoboru w diecie    
Niedobów w diecie może skutkować osłabieniem kości i zębów a także może mieć związek z rozwojem niektórych nowotworów, chorób serca oraz chorób autoimmunologicznych jak cukrzyca typu 1.

Gdzie ją znaleźć?    
Witaminę D można znaleźć w produktach takich jak ryby morskie (np. łosoś, makrela) ale także w żółtku jaja, produktach mlecznych. Wysokie wartości witaminy D można także znaleźć w mleko modyfikowane dla młodszych dzieci – z uwagi na częste niedobory w diecie tego składnika regulacje prawne wymagają by te produkty były wzbogacane w witaminę D.

To ciekawe!    
Z badania przeprowadzonego przez Instytut Matki i Dziecka wychodzi, że 94% polskich dzieci w wieku 1-3 nie dostarcza wystarczających ilości witaminy D z dietą. Okazuje się, że nie jest prosto pokryć w pełni zapotrzebowanie na ten składnik, dlatego Eksperci podkreślają konieczność suplementacji po konsultacji z lekarzem. Badania wykazały również, że podawanie mleka modyfikowanego dla młodszych dzieci (typu Junior) wpływa na lepszą jakość diety dziecka i pomaga lepszej realizacji norm żywienia w witaminę D!

ŻELAZO

Dlaczego to ważny składnik?    
Żelazo wpływa między innymi na rozwój funkcji poznawczych, bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, wchodzi w skład wielu enzymów i wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego.

Zapotrzebowanie w diecie dziecka w wieku 1-3    
Zapotrzebowanie dziecka w wieku 1-3 na żelazo wynosi 7 mg. Ten składnik jest jednym z najbardziej niedoborowych w diecie małych dzieci. Jeśli chcielibyśmy porównać jak wygląda zapotrzebowanie na ten składnik w przeliczeniu na kilogram masy ciała to okazuje się, że Roczniaki mają aż 4 razy wyższe zapotrzebowanie na żelazo niż dorośli!

Skutki niedoboru w diecie    
Niedoborowa dieta w żelazo od razu nie daje objawów, bo organizm korzysta z rezerw, które posiada – jednak jeśli i one zostaną wyczerpane to ten stan może rozwinąć się w anemię, co przełoży się do obniżenia sprawności fizycznej i zdolności koncentracji oraz może zwiększyć podatność na infekcje.

Gdzie znaleźć żelazo?    
Dobrym źródłem żelaza są jaja, mięso oraz ryby. Żelazo znajdziemy także w produktach roślinnych jak produkty zbożowe, zielone warzywa liściaste czy orzechy i nasiona. Z uwagi na to, że niemowlęta i małe dzieci są w grupie ryzyka rozwoju anemii z niedoboru żelaza to należy wzbogacać produkty dedykowane najmłodszym – dzięki temu dobrym źródłem żelaza są także kaszki zbożowe dla niemowląt oraz mleko modyfikowane.

To ciekawe!    
Okazuje się, że niezwykle ważne jest by prawidłowo komponować dietę by zwiększyć przyswajanie żelaza przez organizm. Łączenie produktów będących źródłem żelaza warto łączyć z tymi, które są bogate w wit. C (np. z owocami i warzyw). Przykładami takich potraw może być gulasz warzywny z indykiem, łosoś z cytryną czy kaszka zbożowa z musem owocowym. Niektóre produkty dedykowane najmłodszym są wzbogacane jednocześnie w żelazo i w wit. C, właśnie po to by zwiększać przyswajanie tego składnika [8].

JOD

Dlaczego to ważny składnik?    
Jod to pierwiastek niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, które są niezbędne w procesie wzrostu i rozwoju. Jod ma także wpływ na prawidłowy rozwój poznawczy.

Zapotrzebowanie w diecie dziecka w wieku 1-3    
Zapotrzebowanie dziecka w wieku 1-3 na jod wynosi 90 µg, jednak badania pokazują, że blisko co trzecie dziecko w tym wieku nie dostarcza odpowiednich ilości – to niepokojące, bo Roczniak ma 4 razy większe zapotrzebowanie na jod niż dorosły w przeliczeniu na kg/m.c.

Skutki niedoboru w diecie    
Skutki niedostatecznego spożycia jodu w każdym wieku mogą mieć konsekwencje, ale to w okresie płodowym, niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa są najpoważniejsze. Niedobór jodu w diecie malucha może powodować obniżenie inteligencji, niedoczynność tarczycy- a ta, suchością skóry, ospałością i apatią [9].

Gdzie znaleźć jod?    
Jod występuje w rybach, zwłaszcza morskich, mleku i w niektórych zbożach. Większość naszego społeczeństwa dostarcza jod poprzez spożywanie soli, która jest wzbogacana tym pierwiastkiem – jednak dzieci w tym wieku nie powinny dosalać potraw! Dzieci po urodzeniu spożywają jod z mlekiem mamy lub z mlekiem modyfikowanym, które jest wzbogacane tym pierwiastkiem.

To ciekawe!    
Suplementacja jodu powinna być zawsze decyzją lekarza – nie należy robić tego na własną rękę. Z racji często niedoborowej diety w jod w grupie najmłodszych produkty dedykowane niemowlętom i małym dzieciom (np. mleko modyfikowane) mają dodatek jodu by wzbogacać organizm dziecka w składniki odżywcze. Zamiana mleka krowiego na mleko modyfikowane dla młodszych dzieci może być ułatwieniem w bilansowaniu diety w ten składnik [10].

WITAMINA C

Dlaczego to ważny składnik?    
Witamina C bierze udział w gojeniu się tkanek, wzmacnia dziąsła i jest silnym antyoksydantem. Jest niezbędna także w procesach krzepnięcia krwi i jest bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.

Zapotrzebowanie w diecie dziecka w wieku 1-3    
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C dla dzieci w tym wieku to 40 mg. Organizm nie jest w stanie sam wytworzyć tej witaminy, dlatego trzeba pamiętać by ją dostarczać, szczególnie, że w wieku 1-3  potrzebują jej 3 x więcej niż dorosły w przeliczeniu na kg/m.c.

Skutki niedoboru w diecie    
Szkorbut, czyli choroba wywołana ciężkim i długotrwałym niedoborem wit. C nie jest już spotykana, jednak dieta uboga w ten ważny składnik także może mieć skutek na funkcjonowanie organizmu. Niedobór witaminy C w organizmie objawia się zmęczeniem, bólami stawów i mięśni, a nawet krwawieniem dziąseł. Może sprzyjać anemii, ponieważ witamina C ułatwia wchłanianie żelaza.

Gdzie ją znaleźć?    
Witaminę C znajdziemy przede wszystkim w warzywach (np. natka pietruszki, papryka, brukselka, brokuły, szpinak) i owocach (np. cytrusy, truskawki, porzeczki, kiwi, borówka). Witamina C jest niekiedy dodawana do produktów dedykowanych najmłodszym.

To ciekawe!   
Planując menu dla dziecka warto wiedzieć, że ta witamina łatwo rozpada się podczas wysokich temperatur, w trakcie długiego przechowywania – straty te mogą sięgać nawet 50% [11]! Podawaj maluchowi  (w miarę możliwości) warzywa i owoce, które nie były długo gotowane lub pieczone. Pamiętaj też, że podawanie soków owocowych nie jest najlepszym pomysłem w diecie Juniora – wybieraj potrawy z całymi owocami -  dzięki temu dostarczasz więcej cennych składników odżywczych i błonnika, który wspiera pracę jelit i układ odpornościowy.

PRZYPISY
1. Horvath A, Stróżyk A, Dziechciarz P, Szajewska H. An Online Cross-Sectional Survey of Complementary Feeding Practices during the COVID-19 Restrictions in Poland. Nutrients. 2021; 13(9):3196
2. Weker H., Socha P. i wsp., Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia, Instytut Matki i Dziecka, 2016
3. Zgodnie z: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie pod red. M.Jarosz i in. NIZP-PZH, 2020
4. Szeleszczuk Ł., Kuras M., Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie,  Biul. Wydz. Farm. WUM, 2014, 3, 16-22
5. Szajewska H., Zasady żywienia niemowląt. Zasady Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/ Pediatria 2021
6. Myszka M., Klinger M. Immunomodulacyjne działanie witaminy D. Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 865-878; 865-878.
7. Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i wsp.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatologii 2018; 24(1).
8. Gertig H., Przysławski J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
9. Wiernicka A i wsp, Rola jodu w żywieniu dzieci, Standardy medyczne/pediatria n 2011 n t. 8 n 785–7
10. Vieux F. i wsp., Role of Young Child Formulae and Supplements to Ensure Nutritional Adequacy in U.K. Young Children. Nutrients 2016, 8, 539
11. Janda K., Kasprzak M., Wolska J., Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie, Pom J Life Sci; 2015. 61, 4, 419–425.