Skuteczność szczepionki przeciwko HPV – wyniki przeglądu systematycznego Cochrane

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: Arbyn M, Xu L, Simoens C i wsp i Martin-Hirsch PPL. Prophylactic vaccination against human papillomaviruses to prevent cervical cancer and its precursors (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews 2018;5:CD009069.

Wirusy brodawczaka ludzkiego (ang. human papillomaviruses, HPV), których ponad 40 typów (z > 170 dotychczas zidentyfikowanych) jest przenoszonych drogą płciową, często występują u młodych ludzi. Infekcje przeważnie są bezobjawowe i ulegają samowyleczeniu, jednak w części przypadków dochodzi do rozwoju zakażenia przewlekłego, które, zwłaszcza gdy wirus należy do typu o wysokim potencjale onkogennym (szczególnie HPV 16 i 18, odpowiedzialne za ok. 70% raków szyjki macicy), istotnie zwiększa ryzyko rozwoju raka szyjki macicy u kobiet. Zmiany w komórkach spowodowane infekcją HPV prowadzą do rozwoju stanu przednowotworowego, od powstania którego w ciągu kilku lat może dojść do rozwoju ww. choroby. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania rakowi szyjki macicy jest profilaktyka pierwotna, oparta na ograniczeniu ryzyka infekcji HPV poprzez unikanie zachowań jej sprzyjających oraz stosowanie szczepień ochronnych przeciwko wirusowi.

W maju 2018 r. na łamach Cochrane Database of Systematic Reviews ukazały się wyniki systematycznego przeglądu piśmiennictwa przeprowadzonego w celu określenia skuteczności szczepionki przeciwko HPV w zapobieganiu stanom przednowotworowym oraz oceny częstości występowania działań niepożądanych. W ramach przeglądu przeanalizowano wyniki 26 badań z całego świata przeprowadzonych w ostatnich 8 latach, porównujących szczepienie przeciwko HPV z placebo. Łącznie brało w nich udział ponad 73 tysiące dziewczynek i kobiet, w większości przypadków szczepionych < 26. roku życia (z wyjątkiem 3 badań, w których brały udział kobiety szczepione w wieku 25-45 lat). Wszystkie badania obejmowały ocenę bezpieczeństwa, z okresem obserwacji od 6 miesięcy do 7 lat; w 10 badaniach oceniono skuteczność szczepienia w zapobieganiu rozwojowi zmian przednowotworowych przy okresie obserwacji od 3,5 roku do 8 lat.

W przypadku szczepień u pacjentek (w wieku 15-25 lat), u których nie stwierdzono infekcji typami HPV o wysokim ryzyku, odnotowano zmniejszenie ryzyka rozwoju zmian przednowotworowych związanych z zakażeniem HPV 16 lub 18 z 164 do 2 na 10 tys. kobiet i wszystkich zmian przednowotworowych szyjki macicy z 287 do 106 na 10 tys. kobiet. W przypadku grypy u pacjentek, u których wykluczono infekcje HPV 16 i 18, redukcja ryzyka zależała od wieku – u młodszych ryzyko zmian związanych z infekcją HPV 16 i 18 w związku ze szczepieniem było zredukowane z 113 do 6 na 10 tys., a ryzyko wystąpienia jakichkolwiek zmian przednowotworowych zmniejszone z 231 do 95 na 10 tys. U kobiet > 25. r.ż. szczepienie powodowało redukcję ryzyka wystąpienia zmian przednowotworowych związanych z infekcją HPV 16 lub 18 z 45 do 14 na 10 tys. Również w przypadku analizy danych dotyczących wszystkich pacjentek, niezależnie od obecności lub braku infekcji HPV, odnotowano zmniejszenie ryzyka rozwoju zmian przednowotworowych. Dla pacjentek w wieku 15-26 lat ryzyko wystąpienia zmian związanych z HPV 16 lub 18 lub jakichkolwiek zmian przednowotworowych w przypadku szczepienia było mniejsze (odpowiednio z 341 do 157 na 10 tys. i z 559 do 391 na 10 tys.). U pacjentek w wieku 25-45 lat obserwowane efekty były mniejsze – ryzyko wystąpienia zmian związanych z HPV 16 i 18 spadało z 145 do 107 na 10 tys., natomiast ryzyko wystąpienia jakichkolwiek zmian przednowotworowych u kobiet zaszczepionych było podobne do tego stwierdzanego u kobiet nieszczepionych.

Częstość występowania poważnych działań niepożądanych była podobna między grupami pacjentek szczepionych przeciwko HPV i tych otrzymujących placebo lub inną szczepionkę. Śmiertelność pomiędzy grupami była porównywalna (11 na 10 tys. w grupie kontrolnej, 14 na 10 tys. w grupie interwencyjnej), jednak autorzy zaznaczają niską pewność tych wniosków – całkowita liczba zgonów była niska. Również w zakresie ryzyka poronień nie odnotowano różnic pomiędzy grupami. Porównanie częstości martwych urodzeń i obecności wad wrodzonych u dzieci nie było możliwe ze względu na ograniczoną liczbę danych.

Jak podsumowują autorzy przeglądu, dostępne dane dostarczają silnych dowodów na skuteczność szczepień przeciwko HPV w zapobieganiu występowaniu zmian przednowotworowych u dziewcząt i kobiet w wieku 15-26 lat. W celu oceny wpływu szczepień na ryzyko raka szyjki macicy konieczne jest przeprowadzenie badań z długimi okresami obserwacji.