Opracowanie na podstawie: Sinha P, Mehta S. Food: the tuberculosis vaccine we already have. Lancet 2023;402:588-590.

Autor: Maja Micińska

Liczba zgonów z powodu gruźlicy w USA w latach 1900-1944 gwałtownie spadła z ok. 200 na 100 tys. osób do ok. 50 na 100 tys. Co ciekawe, nie istniały wówczas szczepionki przeciwko gruźlicy czy powszechnie dostępne leczenie. Tym co spowodowało spadek śmiertelności, była transformacja społeczno-gospodarcza oraz związane z nią lepsze warunki życia, wyższy poziom zdrowia publicznego i lepsze odżywianie.

Ogromną rolę odegrał zwłaszcza ten ostatni czynnik – niedobory mikro- i makroelementów osłabiają adaptacyjne i wrodzone odpowiedzi odpornościowe, co naraża organizm na zakażenie prątkami gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Badanie kohortowe przeprowadzone w USA wykazało, że wskaźnik masy ciała (ang. body mass index, BMI) < 18,5 wiąże się z 12-krotnie wyższym ryzykiem zachorowania na gruźlicę. Wsparcie żywieniowe straciło jednak na znaczeniu po przełomowym badaniu przeprowadzonym w  Madrasie w 1961 r., które wykazało, że ambulatoryjna terapia wielolekowa jest skutecznym sposobem leczenia gruźlicy. Wobec tego w ciągu kolejnych dekad dyskurs na temat walki z tą chorobą ograniczał się głównie do sfery farmakologicznej.

Obecnie niedożywienie pozostaje głównym czynnikiem ryzyka gruźlicy na całym świecie. Z powodu zmian klimatycznych, konfliktów zbrojnych i pandemii, które zagrażają światowemu bezpieczeństwu żywnościowemu, jest jeszcze poważniejsze. W 2021 r. 1 na 5 przypadków gruźlicy wynikał z niedożywienia. Badania wykazują, że interwencje żywieniowe znacznie zmniejszyłyby zachorowalność i śmiertelność z powodu gruźlicy np. w Indiach – kraju o największej liczbie przypadków tej choroby oraz z problemem głodu.

Rezultaty przyniosły wyniki badania RATIONS. Dr Anurag Bhargava i wsp. zapewnili w nim wsparcie żywieniowe 2800 osobom chorym na gruźlicę w Jharkhand w Indiach. Interwencja polegała na suplementacji mikroelementami oraz podaży 750 kcal dziennie (w tym 23 g białka) osobom od 10. roku życia, a połowę tej racji – dzieciom < 10. r.ż. Badacze wykazali zmniejszenie zachorowań na gruźlicę o ok. 40% w ciągu 2 lat obserwacji.

Żywność została wykorzystana jako lek także w badaniu przeprowadzonym w Norwegii w 1945 r., w którym zaobserwowano, że zmiana diety na bogatą w margarynę, tran z wątroby dorsza, chleb pełnoziarnisty, świeże owoce i warzywa oraz mleko zmniejsza ryzyko zachorowania na gruźlicę. Natomiast badania, w których dostarczono tylko jeden mikroelement, nie zmniejszyły częstości gruźlicy. Osoby z niedożywieniem w znacznym stopniu mają liczne niedobory żywieniowe, które wpływają na ich układ odpornościowy. Uzupełnienie tylko jednego z tych niedoborów może się okazać niewystarczające do przywrócenia prawidłowej funkcji układu odpornościowego.

Potrzeba wsparcia żywieniowego może zostać zakwestionowana – istnieją w końcu leki zapobiegające gruźlicy, takie jak izoniazyd czy ryfampicyna. Jednak w przypadku braku wdrożenia odpowiedniego postępowania żywieniowego spada stopień adherencji do profilaktyki farmakologicznej oraz znacznie wzrasta ryzyko działań niepożądanych. Interwencje żywieniowe mogą mieć również skutki wykraczające poza zwykłe zapobieganie gruźlicy. Dla przykładu, chronią chorych przed ogromnymi kosztami leczenia, co jest kluczowym celem przeciwgruźliczej strategii Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) – End Tuberculosis. W przyszłych badaniach należy ocenić zależność między podejściem żywieniowym a farmakologicznym.

W badaniu RATIONS wykazano, że interwencje żywieniowe są czynnikiem, który w połączeniu z lekami i szczepionkami może zapobiec gruźlicy. Lancet podkreśla, że interwencje te mogą mieć pozytywne skutki wykraczające poza zmniejszenie ryzyka zachorowania na gruźlicę. Niedożywienie prowadzi do spadku produktywności fizycznej, zwiększenia kosztów opieki zdrowotnej oraz większego odsetka nieobecności w szkołach, co w konsekwencji prowadzi do ubóstwa. Holistyczne, skoncentrowane na człowieku podejście może przyczynić się do zmniejszenia zapadalności na gruźlicę oraz redukcji nierówności w opiece zdrowotnej. Dostęp do niedrogiej i bogatej w składniki odżywcze żywności może się okazać ,,szczepionką” przeciwko tej groźnej chorobie.

fot. https://www.pexels.com/pl-pl/